موضوع «ضرورت هوشمندی طبیعت»، وجودِ حیات، شعور، قدرت تدبیر و انجام فعل هوشمندانه در کلیّه موجودات و اشیاء، اعم از جمادات و گیاهان، و تأثیرپذیری ایشان از رفتـار کیفی انسان، و عکسالعمل متقابل و متناسب با آن از دیدگاه اندیشه اسلامی موضوعی است که این مقاله به آن پرداخته و دلائل صاحبنظران این حوزه از اندیشه را در زمینه مذکور جویا خواهد شد. و البتّه در این بحث نیز غالب منابع مورد استفاده آیات قرآن کریم ـ روایات وارده از ائمه معصومین (ع) و توضیحات روشنکننده اندیشمندان اسلامی در تفسیر آیات و تحلیل روایات مربوطه خواهد بود.
این مقاله بر آن است تا روشن سازد که، مطابق با اندیشه اسلامی، مشکلات و نابسامانیهای موجود در فضای کالبدی شهر و عدم پاسخگویی مناسب آن به نیازهای انسانی زندگی تنها به علّت هندسه غلط ـ روابط غیر منطقی فضاها با یکدیگر و یا دیگر کیفیّات و کمیّات ساختار فیزیکی فضا نیست بلکه میتواند علّت دیگری جز این نیز داشته باشد. هدف این مقاله بیان علمی این نکته است که طبیعت، محیط طبیعی و کالبد فیزیکی خانه ـ محله یا شهر نیز مانند سایر اجزاء عالم در مقابل کمیّت و کیفیّت اندیشه و کردار انسانها بیتفاوت نبوده بلکه در مقام مبادی قدرت خداوند در تدبیر امور جهان و شاهدان و حافظان نظم کیهانی در مقابل گفتار و کردار بنینوع بشر و به ویژه در مقابل با عمل جمعی انسان عکسالعمل متناسب و هماهنگ با آن دارند.